فرائد السمطین (کتاب)

فَرائدُ السِّمْطَیْن فی فَضائل المُرْتَضی و البَتول و السِّبْطَیْن و الأئمّة مِن ذُرّیتهم علیهم السلام، کتابی به زبان عربی اثر ابراهیم بن محمد جوینی (۶۴۴-۷۳۰) عالم اهل سنت درباره فضائل امام علی(ع)، فاطمه زهرا(س)، حسنین(ع) و دیگر ائمه اطهار(ع) است. در جلد اول کتاب، به فضائل امام علی(ع) و در جلد دوم به فضائل عترت پیامبر پرداخته شده که علاوه بر امیر المومنین(ع) شامل فاطمه زهرا(س)، حسنین(ع) و ائمه دیگر تا حضرت مهدی(عج) است. کتاب از امام سوم به بعد، تنها درباره امام رضا(ع) و امام زمان(عج) مطالبی دارد و نویسنده درباره دیگر ائمه به ذکر احادیثی کلی، بسنده کرده است.

درباره مؤلف

صدرالدین ابراهیم بن محمد بن مؤید جُوینی شافعی نویسنده فرائد السمطین از علمای اهل سنت است که در سال ۶۴۴ق در آمل در خانواده‌ای اهل علم و تصوف به دنیا آمد. بنا بر قرائن تاریخی، او شافعی بوده، اما برخی نویسندگان شیعی با توجه به مطالب کتاب وی او را شیعه دانسته‌اند. صاحب ریاض و محسن امین از جمله کسانی هستند که وی را شیعه دانسته‌اند. او در سال ۷۲۲ در عراق درگذشت.

روش تألیف

مجموع روایت‌های نقل شده در این کتاب ۵۹۴ مورد است. نویسنده تنها احادیث را نقل می‌کند اما هیچ نقدی بر آنها وارد نمی‌کند. شیوه مؤلف مسندگونه ونقل با سلسله اسناد و بیان جزئیات ریز روایات است، حتی زمان و مکان استماع و یا قرائت حدیث را نیز باز گفته است.
نویسنده کتاب سنی است اما بیشتر احادیثی که نقل کرده با عقاید شیعیان سازگار و همخوان است و تفاوتی با عقاید شیعیان در زمینه امامان ندارد؛ چنانکه در مقدمه کتاب از امام علی(ع) با واژه‌هایی مانند «وصی» و «اسدالله غالب» یاد می‌کند و ختم ولایت را با نواده صالح آن حضرت، حجت قائم می‌داند.
در میان مشایخ و اسانید این کتاب، هم دانشمندان سنی و هم عالمان شیعی وجود دارد. از این جمله «شاذان بن جبرئیل قمی» (متوفای ۶۰۰) عالم شیعه است که نام او حدود ۶۰ مورد تکرار شده و نام شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱) در ۳۳ مورد به چشم می‌خورد.

محتوای کتاب

واژه "سمطین" که در عنوان کتاب آمده است به معنای دو رشته مروارید و "فرائد السمطین" به معنای دو رشته مروارید بی‌مانند است که به دو جلد این کتاب اشاره دارد. محتوای کتاب بیشتر احادیثی است که در کتب شیعیان نیز یافت می‌شود. جلد اول اختصاص به بیان فضائل امام علی(ع) در زبان رسول خدا(ص) دارد. در جلد دوم پس از نقل آیاتی که در شأن اهل بیت نازل شده به احادیثی که راجع به فاطمه زهرا و حسنین(ع) است می‌پردازد. روایات نقل شده در جلد دوم بیشتر سمت و سوی شیعی دارد و از کتاب‌ها و دانشمندان شیعی در نقل این احادیث بهره برده است.
مؤلف در عین حال، روایتی درباره عدم ایمان ابوطالب آورده و درباره صحابه احادیثی نقل کرده که از آن جمله تمجید رسول خدا(ص) از عده‌ای از صحابه است.

عناوین کتاب

برخی از نکات قابل توجه در این کتاب عبارتند از:

• نقل روایت از راویان اهل سنت و شیعه.
• بیان برخی از مصائب حضرت زهرا(س).
• اعتقاد به عید بودن روز غدیر خم :«باب سیزدهم:فی فضل صوم عید الغدیر».
• بیان مصائب حضرت زهرا(س).(باب۷).
• بیان عصمت ائمه(ع).(باب ۳۱).
• بیان حدیث لوح جابر و بیان نام ائمه اهل بیت. (باب۳۲و ۳۴).
• بیان فضیلت زیارت ائمه(ع) و بیان زیات جامعه کبیره. (باب ۳۸).

اهمیت کتاب

کتاب فرائد السمطین در دسترس دانشمندان شیعه کمتر وجود داشته و از آرزوهای علامه امینی، دستیابی به نسخه‌ای از این کتاب بوده است. مجلسی به طور محدود از آن نقل می‌کند و بحرانی در کتاب غایة المرام به این کتاب عنایت داشته است. از دانشمندان اهل سنت، زرندی حنفی از آن برای تالیف کتاب نظم درر السمطین، سمهودی شافعی در جواهر العقدین و قندوزی حنفی در ینابیع المودة و دیگران به این کتاب استشهاد نموده‌اند.

نسخ و چاپ

• نسخه‌ای خطی در کتابخانه مرعشی نجفی نوشته شده در زمان مؤلف بین سال‌های ۷۱۶ و ۷۲۲ ق.
• نسخه‌ای خطی در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
• نسخه‌ای خطی به خط احمد بن محمّد بن مبارک بن حسین الساری البحرانی که در سال ۱۱۰۱ق پایان یافته است.
• نسخه‌ای خطی به تاریخ ۱۳۲۲ق.
• نسخه‌ای خطی به خط محمّد علی بن عبد الله اصفهانی سدهی، سال ۱۳۲۳ق.
• نسخه‌ای خطی به خط محمّد سماوی نجفی.

این کتاب ابتدا در سال ۱۳۸۳ق با کوشش و تحقیق محمدمهدی آصفی در نجف تا پایان باب ۲۷ از جلد اول به چاپ رسید. بعدها در سال ۱۳۹۸ق بنابر نسخه تحقیق شده توسط محمدباقر محمودی در مؤسسة المحمودی بیروت در ۶۱باب و ۵۹۴ روایت تدوین یافته است.

این کتاب همچنین در تهران توسط وزارت ارشاد منتشر شد.

پانویس

منابع

• جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمة من ذریتهم علیهم السلام، تحقیق محمد باقر المحمودی، بیروت، موسسة المحمودی، ۱۴۰۰ق.
• داداش‌نژاد، منصور، سیمای دوازده امام در میراث مکتوب اهل‎سنت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۵ش.
• طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبة العربیة، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
• فرائد السمطین، کتابخانه دیجیتال نور، ، تاریخ بازدید: ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ش.